Is biologische palmolie een alternatief?

Palmolie, inleiding

Tien jaar geleden stond ik op een hoge uitkijktoren in Yasuni, het westelijk Amazonegebied dat bij Ecuador hoort. Samen met biologiestudent Paola Piedrahita keken we in de vroege ochtend naar vogels. De Katholieke Universiteit van Quito mag op een vierkante kilometer van dit bos, het thuisland van de Huaorani-indianen, onderzoek doen.  Als vogelliefhebber was ik vooral nieuwsgierig naar welke vogels er voorkwamen, maar alligators, piranha’s, dolfijnen, eekhoorns, slangen, veel soorten apen, vlinders, termieten etc. werden meegenomen in de herinnering. Helaas geen jaguar en wurgslang, ik moet nog een keer terug. Paolo vertelde me dat hij in dit onderzoeksgebied van de universiteit een lijst heeft van ruim 500  verschillende vogels! Veel meer dan er in heel Nederland broeden. Een botanicus vertelde me dat er zo´n tienduizend soorten bomen in het bos groeien. Deze immense diversiteit aan dieren en planten, die vanzelfsprekend lijkt omdat het zo groot is, staat op het spel door houtkap, oliewinning, sojaplantages en vooral in Maleisië en Indonesië de productie van palmolie.

Ingepalmd

Ook dit begon met een verontruste vraag van een klant: hoe zit het met de palmolie in jullie (biologische) producten? Een goede vraag want schattingen zeggen dat in zo’n 50% van alle consumptieproducten palmolie zit, en dat geldt bijvoorbeeld ook voor veel van onze biologische koekjes, margarine etc. Weliswaar is de palmolie van biologische kwaliteit maar zou dat niet net zo belastend zijn voor het oerwoud als gewone palmolie? Immers, de regels voor biologisch boeren zeggen veel over het verbod van kunstmest en bestrijdingsmiddelen maar niet over waar er geteeld wordt. In het kort: palmolieplantages vernietigen in hoog tempo tropisch regenwoud. En dat oppervlak groeit omdat de vraag toeneemt, met name uit opkomende economieën als India en China. In Maleisië en Indonesië is er ruim 11 miljoen hectare palmolieplantages (3x Nederland) waarvan 8 miljoen op plekken waar regenwoud was.

Het koste me driekwart jaar om er achter te komen hoe het met het gebruik van palmolie in de biologische branche zit. Eigenlijk is het verbazingwekkend hoe weinig kennis groothandels en producenten hebben over waar de palmolie vandaan komt en hoe het zit met de ecologische effecten en werkomstandigheden op de plantages. Men koopt de olie in bij een betrouwbare tussenhandel en dat is het dan.

Maar allereerst in het kort, wat zijn de plussen en minnen van het gebruik van palmolie?

De voordelen: palmolie is meestal de goedkoopste plantaardige olie en is bij kamertemperatuur vast waardoor het bijvoorbeeld pindakaas en margarines smeerbaar maakt. Maar ook bij hogere temperaturen is het stabieler dan andere vetten wat frituren gezonder maakt. De laatste jaren neemt het gebruik van palmolie als biodiesel ook toe.

De nadelen zijn ecologisch en sociaal. Net als overal in de wereld vernietigen monoculturen het oorspronkelijk landschap en de natuur. In Maleisië en Indonesië is het kwetsbare boegbeeld van de vernietiging de orang oetang. Het vrijmaken van oerbos voor landbouw gebeurt door het platbranden van het bos. Niet alleen komen daar veel dieren bij om, maar de smog die zo ontstaat is zo groot dat het op satellietfoto’s te zien is als een grote mistlaag.

Maar de sociale gevolgen zijn ook groot omdat het vooral multinationale bedrijven zijn die de plantages aanleggen. Landonteigening, slechte werkomstandigheden, teloorgang van traditionele kleine gemeenschappen zijn enkele van de ‘bijeffecten’.

Omdat al jaren bekend is dat de palmolieproductie zijn schaduwzijden heeft is er in 2004 de Ronde Tafel voor de productie van Duurzame Palmolie opgericht, afgekort met het Engelse RSPO. Inmiddels zijn ruim 3000 organisaties lid, waaronder palmoliebedrijven, verwerkers (Unilever), financiers, supermarkten en enkele milieugroep. Er zijn acht basisregels opgesteld voor de productie van duurzame palmolie. Die schrijven voor dat plantages niet uitgebreid mogen worden ten koste van gebieden met een hoge biodiversiteit en dat de rechten van werknemers en lokale gemeenschappen gerespecteerd moeten worden. De kernvraag is of baron van Münchhausen zichzelf uit het moeras kan trekken? Kan een slager zijn eigen vlees keuren? Bijna alle partijen zijn belanghebbend. Het voortbestaan van het eigen bedrijf is leidend.

Afgelopen jaren is er door diverse organisaties (vakbond CNV, Greenpeace, Amnesty) en door onderzoeksjournalisten (van bijvoorbeeld Investico) stevige kritiek geweest op het functioneren van RSPO. Een woordvoerder van Remia die ik hierover sprak vond dat het om incidenten ging. Inmiddels is 20% van de palmolie wereldwijd RSPO-goedgekeurd. En het streven is om in zes Europese landen waaronder Nederland in 2020 100% gecontroleerde, goedgekeurde olie te gebruiken. Maar de betrouwbaarheid van het RSPO label is in geding. Voorlopig is hierover nog niet het laatste woord gezegd.

Maar doen de biologische plantages het beter?

Ik sprak hierover met Poppe Braam, directeur van Do-It, Barneveld, die grondstoffen importeert voor biologische verwerkers. Zijn antwoord was verrassend simpel:

Er zijn wereldwijd maar drie producenten van biologische palmolie:

  • Daabon (Colombia) Zie: http://www.daabon.com/daabon
  • Palma Organica (Ecuador). Zie https://www.natural-habitats.com
  • Agropalma (Brazilië). Zie: http://www.agropalma.com.br

Zij produceren minder dan 0.5% van de totale behoefte aan palmolie, en uiteraard houden ze zich aan de gangbare richtlijnen van biologische teelt. Maar, en daar zit het verschil, ze houden zich ook aan de afspraak dat palmolieplantages niet ontwikkeld mogen worden in gebieden waar recentelijk nog oerbos was! Als grens wordt het jaar 1970 gehanteerd. Het is een moratorium door Greenpeace opgesteld waar de bedrijven zich vrijwillig aan houden. Dit betekent dat er geen bos gekapt wordt. Wil men uitbreiden dan moet dat in niet kwetsbare gebieden of op plantages die van oorsprong ouder zijn dan 48 jaar, dus van voor 1970.

Kortom, het gebruik van biologische palmolie is qua duurzaamheid het allerbeste, en tegelijk is het minder dan een druppel op de gloeiende plaat.

Jacob

PS Ik heb een dossier gemaakt over palmolie. Interesse? Stuur een mailtje naar info@denieuweweg.nu dan krijg je het in pdf-formaat.